JEOPOL�T�RK

21 Aral�k 2024 Cumartesi

�YE G�R��

Zeki Velidi Togan Hoca�n�n E 0 Yorum 0 BE�EN�

Zeki Velidi Togan Hoca�n�n E�itim Disiplini Ve Hat�ralar�m

Konuk Yazar

Yazar

TÜLÂY DURAN ^*

Ahmet Zeki Velidi Bey, Sovyetler Birli�i içinde, Ba�kurt-Elinde Küzen köyünde do�mu�tur. Medrese sahibi olan ailesinin 8 çocu�undan biri olarak, özel derslerle iyi bir e�itim alarak yeti�mi�tir. 16 Ya��nda babas�n�n medresesinde ders vermeye ba�lam��, 22 ya��nda da ilk kitab�n� yazm��t�r. 1925 Y�l�nda Türkiye’ye gelmi�, �stanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Umumi Türk Tarihi Kürsüsü’nde 45 y�l hocal�k yapm��t�r. Prof. Dr. A. Zeki Velidi Togan, Türk Tarihini bir bütün olarak görmü�, sözlü tarih ile yaz�l� tarihi bir amaç de�il araç olarak kabul etmi�tir. �lim adaml�� ile e�itim disiplinine sahip oldu�u hocal��n�, daima birbirinden ayr� tutmay� hayat� boyunca ba�arm��t�r. Ba�ar�l� ö�rencilerinin yeti�melerine destek olmu�, birlikte payla��lan ilim hayat�, hocam�z� bugün de ya�atan, önemli hat�ralar aras�nda yer alm��t�r.

Anahtar Kelimeler: Ahmet Zeki Velidi Bey, Tarih, �stanbul Üniversitesi Umumi Türk Tarihi Kürsüsü, Togan Hocan�n E�itim Disiplini, Hat�ralar.

TÜRKSOY Uluslararas� Türk Kültürü Te�kilat�, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu ve Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Ça�da� Türk Lehçeleri ve Edebiyatlar� Bölümü ve Tarih Bölümü’nün, 13-15 Ekim tarihleri aras�nda birlikte düzenledikleri, “Uluslararas� Zeki Velidi Togan ve Türk Kültürü Bilgi �öleni” için kutluyorum. Beni davet ederek, Hocam� anma f�rsat� sa�lad�klar� için de te�ekkür ediyorum.

2010 Y�l� kültür tarihimizde, 2 büyük etkinlikle iz b�rakacakt�r.

Birincisi; Asya ve Avrupa k�talar�n� birle�tiren �stanbul �ehrinin,

“�stanbul 2010, Avrupa Kültür Ba�kenti” seçilmesi,

�kincisi; Do�umunun 120. y�ldönümünde, dünyaca ünlü bir Türk alimi olan Ord. Prof.

Dr. A. Zeki Velidi Togan’�n, tarihimiz ve kültürümüz için yapt�� çal��malarla, “2010 Ahmet Zeki Velidi Togan Y�l�” ilan edilmesidir.

1- Ahmet Zeki Velidi Bey

Ahmet Zeki Velidi Bey, 10 Aral�k 1890 da, Sovyetler Birli�i içinde, Ba�kurt-Eli’nde Küzen Köyü’nde, köklü bir ailenin 8 çocu�undan biri olarak do�mu�tur. Anne ve babas� medrese sahibi bir ailenin bireyleri olarak oradan yeti�mi�lerdi. Anne Farsça’y� iyi bilen bir muallime, baba da ve Arapça bilen, kitap yazabilen bir ulema idi.

* Tülây Duran, Bo�aziçi Üniversitesi, �nk�lâp Tarihi Enstitüsü, E. Ö�retim Üyesi.

Ahmet Zeki, küçük ya�ta özel hocalardan Farsça, Rusça ve ayr�ca astronomi dersleri de ald�. Hocam�z hayat�n� anlatt�� kitab�nda,⁽¹⁾ailesinin yeti�mesinde, manevi ve maddi büyük deste�i oldu�u kadar, iyi bir e�itim almas�nda ve ya�ad�� çevreyle, daha kolay kültürel ili�ki kurabilmesindeki yard�mlar� konusunda da geni� aç�klamalar yapm��t�r.

Zeki Velidi Bey, 1909-1910 e�itim y�l�nda Kazan’da Kas�miye Medresesi’ne “Türk Tarihi” ve “Arap Edebiyat� Tarihi” derslerini vermek üzere hoca olarak görevlendirildi. 22 Ya��nda, “Türk ve Tatar Tarihi” isimli eserini yazmas�, ya�ad�� co�rafyada, ya�� ile ilgili olarak dikkatleri üzerine çekti�i kadar, o günlerin bilim dünyas�nda da önemsenmi� ve takdir edilmi�tir. Kazan Üniversitesi’nde görevli ünlü �arkiyatç� Prof. Dr. Katanov’un önce ö�rencisi ve daha sonra yak�n dostu olabilmesi, 1913 y�l�nda, yine ayn� üniversitenin “Tarih ve Arkeoloji Cemiyeti”ne üye seçilmesi, ba�ar�l� bir hocal�ktan sonra, ara�t�rmac� tarihçi bir ilim adam� olma yolunun da ba�lang�c� say�labilir.

Hocam�z, yine Hat�ralar kitab�nda; Tarih mesle�ini neden seçti�ini s�k s�k anlatmaktad�r. Temelinde ise, önce do�du�u evde ve daha sonra ya�ad�� çevrede devaml� tekrarlanan, sözlü bir tarihi bilgi miras�n� özümsemi� olmas� vard�r. Hoca dinledi�i hikâye, destan ve efsanelerle yeti�tikten sonra, yaz�l� ve bas�l� kaynaklara da büyük önem vermi�tir. Önce Ba�kurt-Eli’nde, daha sonra gitti�i yerlerdeki kütüphanelerde gördü�ü yazma eserler, kültür varl�klar�n�n bulundu�u co�rafi alanlarda yapt�� ara�t�rmalarda buldu�u yaz�l� ta�, kurgan gibi arkeolojik kal�nt�lar üzerinde çal��arak, sözlü tarihin yaz�l� tarih ile birlikte gelece�e ta��nmas�na, ilmin yolunun bilgi ile geli�mesine destek sa�lam��t�r. Bunun en somut örne�i ise; Kütüphanelerin tozlu raflar�nda tesadüfen buldu�u, “�bn-i Fadlan Seyahatnamesi”, “el- Biruni’nin Eserleri” ve “Harezm Dili ile �lgili Eski Örnekler”i ara�t�rmac�lara, ilim alemine kazand�rmas�d�r.⁽²⁾

2- Prof. Dr. Zeki Velidi Togan’�n Hocal�� - Tarihçili�i

ve E�itim Disiplini

Hocan�n tarihe, Türk Tarihine bak�� aç�s� bir bütünlük içerir. Kendisine göre öncelikle Türk’ün geçti�i co�rafi alanlarda ya�anan sosyal, kültürel, siyasi, iktisadi hayat�n meydana getirdi�i olaylar�n, insan� ve ba�l� oldu�u toplumlar� etkiledi�i temeline dayan�r. Yani geçmi�te ya�ananlar zaman içinde de�i�erek, bir olay�n sonucu yeni bir olay�n sebebi olarak devam edebilir. Bu aç�dan bak�ld��nda çal��malar�ndaki mekân ve zaman kavram�, çok geni� bir alan� kapsar. Bu hocam�z�n kendi tarih felsefesidir. Ça�da�lar�na göre, Türk tarihinin bütününü kavrayabilen ve olaylar� yaz�ld�� dildeki kaynaklardan okuyabilme �ans�na sahip, geni� aç�dan de�erlendirme yapabilen, nadir bir tarihçi, uluslararas� bilim insan�d�r. Yine Togan Hoca, belirledi�i metod ile olaylar hakk�nda ba��ms�z hükümler verebilmi�, çal��malar� ile bazen gerekti�inde bunu bilimsel olarak savunmas�n� da bilmi�tir. Togan Hoca Tarih tezini, Tarihte Usul kitab�nda; “Bence tarih gaye de�il, ancak mensup oldu�um muhiti onunla temaslarda bulunarak birlikte ya�ayan çevreyi ö�renmek için bir araçt�r.”⁽³⁾sözleri ile yazm��t�r.

“Umumi Türk Tarihine Giri�”, “Tarihte Usul” kitaplar� bu felsefenin, bu tezin temel kaynaklar� olarak haz�rlanm�� ve bu amaçla da yay�nlanm��t�r. Her iki kitab�, bugün de ayn� bilimsel özelli�ini korumaktad�r. Aradan geçen uzun zamana ra�men, bu bilgiler ne yaz�k ki hocan�n b�rakt�� noktada kalm��t�r.⁽⁴⁾

1890-1970 Y�llar� aras�nda geçen 80 y�ll�k ömrü de, ya�ad�� dönemdeki sosyal ve siyasi olaylar aç�s�ndan bak�ld��nda, ‘kendisi de bir tarih’tir. San�r�m biz de bu bilgi �öleninde, yazd�� eserleri ile ‘Tarihte iz b�rakan örnek bir bilim adam�n�, disiplin sahibi bir hocay�’ bu aç�dan anlamaya ve anlatmaya çal��yoruz.

Ahmet Zeki Velidi Bey, çok genç ya�larda ö�renmeyi, bir hayat tarz� haline getirdi�i bilgi edinme ve kendini yeti�tirme çal��malar�n�n ilk pratik uygulamas�n�, 1906-1907 e�itim y�l�nda, babas�n�n medresesinde ders vermeye ba�layarak yapm��t�r. Kendisine göre ‘hocal�k’ konusunda çok iyi bilgi sahibi olmak, yani olay� ya��yor derecesinde kendine özümsemek, buradan olu�an bilgiyi de kar��s�ndakine veya ö�rencilerine aktarmak demekti. Bu disipline sahip olarak örnek bir hoca oldu�u kadar, ilim adaml�� ile hocal�� hayat� boyunca birbirinden ayr� tutmay� daima ba�arm��t�r. �lmi Hocal�k hayat� ise, 20 li ya�larda (1909-1910) Kazan’da resmen görevlendirildi�i, Kas�miye Medresesi’nde “Türk Tarihi” ve “Arap Edebiyat� Tarihi” dersleri ⁽⁵⁾ ile ba�lam��, aram�zdan ayr�l�ncaya kadar ayn� disiplin içinde geli�erek devam etmi�tir.

Zeki Velidi Bey, 20 May�s 1925 çar�amba günü �stanbul’a gelmi�tir. Ayn� gün ö�leden sonra Fatih Cami kütüphanesine, ertesi sabah ise s�ra ile Fatih, Süleymaniye, Ayasofya ve Köprülü kütüphanelerine ⁽⁶⁾ gitmesi, O’nun ara�t�rmac� tarihçili�inin ve kaynaklar� çok iyi bilen bir ilim adam� oldu�unun kan�t�d�r. Zeki Velidi Bey, ayn� y�l Türk vatanda�� olmu�, Tarih ve Türklük için 45 y�l önemli ilmi hizmetler vermi�tir.

Üniversite hocal��, �stanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi’nde “Umumi Türk Tarihi Kürsüsü”nde, Türk Tarihi derslerini vermek üzere Türk Tarihi Muallimi (Profesör) olarak görevlendirildi�i 1927 y�l�nda ba�lam��, 1932-1939 y�llar�nda k�sa bir aradan sonra, ömrünün son günlerine kadar devam etmi�tir. Üniversitenin reformlar dönemini ya�am�� ve onun, ilmi bir yap�ya sahip olmas�, ça�da�la�mas� yolunda gösterdi�i çabalar kadar, tarih bölümünün geli�mesi için de ilgili kurumlara, önemli raporlar haz�rlam��, Dekanl��a, Senatoya sunmu�, y�lmadan sab�rla mücadele etmi�tir.

Umumi Türk Tarihi Kürsüsü’nde verdi�i derslerinde, Türk Tarihini, “Umumi Türk Tarihine Giri�” kitab�nda da ⁽⁷⁾ geni� olarak yazd�� gibi, birbirinin devam� olarak 5 ayr� bölüme ay�rm��t�r. Ders programlar�n� da bu esasa uygun olarak sömestrelere göre düzenlemi�tir. Kendisinden ders alan ö�renciler (tezli ö�renciler 4 dönem) iki sömestrelik e�itim sürelerine ba�l� olarak nereden ba�larlarsa son sömestrede nereye kadar gelindi ise o döneme ait bilgiyi alm�� olurlard�. Yeni gelen kürsü ö�rencileri, konuyu tarihi sürecin devam� olarak al�rlard�. S�navlarda da bu bölümlerden sorumlu olurlard�. Bu e�itim program�, Hocan�n Türk tarihi ile ilgili kaynaklar� temel alarak onlardan sa�lad�� bilgiyi usulüne uygun disiplin içinde yazmas�ndan ve bu çal��malar�ndaki yorulmak bilmeyen engin bilgisinden kaynaklan�yordu.

Tarih Bölümüne kay�t yapan ö�renciler, 1. y�l derslerinde, haftada birer saat, “Türk �llerinin Tarihi Co�rafya” bilgisini ve ayr�ca tarihi kaynaklar�n ö�renilmesi ve tarihin bir ilim olabilmesi için, metodunun bilinmesi amac�yla, Prof. Dr. �brahim Kafeso�lu veya hocadan “Tarihte Usul” derslerini almak zorunda idiler.

E�itim disiplinini ve bunun amac�n�, Almanya’dan, Türkiye’ye gelmek için, devrin Milli E�itim Bakan� Hasan Ali Yücel’e, 1 May�s 1939 tarihinde yazd�� mektubunda �u sözlerle aç�klam��t�r :

“... Ben tahsil ederken, �slam ülkelerindeki ve Avrupa’daki kitap hazinelerinde tarihi vesikalar üzerinde çal��rken bütün emeklerimi Türk milletinin ilmi ad�na sarfetmi�tim. �imdi 30 seneyi bulan çal��malar�m neticesinde Türk Medeniyeti Tarihine dair birçok eser yazd�m ve bunlar� yay�nlayarak, Türk Milletine okutmak ve Türk evlad�n� e�itmek maksad�yla Türkçe olarak yazm��t�m. �lim ve irfan sahas�nda çal��mak davas�nda bulunurken yegâne gayem Türk milletine, bilhassa onun büyük ve eski medeniyetini ö�renme i�inde faydal� olabilmektir…” ⁽⁸⁾

3- Hocam �le Ö�rencilik Y�llar�m - Hat�ralar�m

1962 Y�l�nda �stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’ne kayd�m� yapt�rd�m. �lk sene “Tarihte Metod” bilgisi derslerini Togan hocadan ald�m. 3. S�n�fta tezli dersim olarak Umumi Türk Tarihi Kürsüsü’nü seçerek, Kafeso�lu ve Togan Hocalar�n ö�rencisi oldum. Togan hocan�n ilk dersine girdi�imde, bu kürsüyü seçti�ime sevinmi�tim. Kürsüde güler yüzlü bir hoca, dersleri nas�l i�leyece�i ve bizim de yapmam�z gerekenleri ve o güne kadar pek bilmedi�im temel kaynaklar�, bizler de biliyor gibi h�zl� bir �ekilde anlatt�. Ders notlar� veya bize anlatt�klar�na tekrar ula�ma �ans�m�z�n olup, olmad��n� sormaya çal��t�m ve olmad��n� ö�rendim. Hocan�n bilgisine ula�mak için tek bir yol vard� ! O da, a�z�ndan ç�kan her kelimeyi yazmak, daha sonra da okuyarak konuyu anlamakt�.

Prof. Dr. Zeki Velidi Togan ve

Umumi Türk Tarihi Seminer derslerine devam eden ö�rencileri (Nisan 1966)

Biz 3 arkada� aram�zda görü�erek, s�ra ile dersin oldu�u günlerde erken gelerek anfinin en ön s�ras�nda ve ortada yer ay�rmak için anla�m��t�k. Tabii biz steno gibi yazmaya çal��rken onun ders veri� tarz�n� ve mimiklerini göremiyorduk. O sene hocan�n hiçbir dersini, belki abart�l� olur ama kelimesini kaç�rmadan notlar�m�z� düzenli tuttuk ve hepimiz iyi notlar alarak son s�n�fa geçtik.

Dersi daha iyi ö�renmemizi sa�lamak amac�yla, s�k s�k seminer yap�yordu, o s�rada özellikle konular�m�z ile ilgili en önemli kaynaklar� veriyordu. Bu çal��malarda kendisi ile daha yak�ndan görü�me f�rsat�m�z da oluyordu. Umumi Türk Tarihi Kürsüsü’nü seçenler, tezli ö�renci ise, hocan�n önerdi�i ek derslerden en az 2 sini de seçmek zorunda idi. Hocam�z, derslerinde, tarihi iyi ö�renmek için, kaynaklar�n yaz�ld�� dilden okunmas� gerekti�ini �srarla tekrarl�yordu. Ben de ek derslerimi Rusça ve Farsça olarak seçtim.

Ö�rencileri ile samimi bir diyalo�u vard�, koridorda kar��la�san�z, bir �eyler sorsan�z ilgilenir, daha sonra da neticeyi sorard�. Olaylar� de�i�ik bir anlatma tarz� ve disiplini vard�. Konuya hakimiyeti, geni� kaynak bilgisi, ö�renciyi de ara�t�rmaya yönlendiriyordu. Di�er kürsü hocalar� gibi dersini dikte edip, sorulan sorular� cevaps�z b�rakmad�� gibi, s�ras�nda anlatt�� konuyu, o günkü olu�tu�u �artlar içinde sanki, kendisi ayn� olay� tekrar ya��yor gibi güler yüzlü samimi bir tarzda içten yorumluyordu. Bazen fark�nda olmadan olay�n veya sava��n içine bizleri de katarak, görsel bir malzeme gibi aynen o an� kendisi ya�ad�� gibi bizleri de konunun içine alarak ya�atmaya çal��yordu. �ah�s isimlerini, olay�n geçti�i yerleri bizlere bakarak kar��l�kl� konu�ma rahatl�� içinde aktar�yordu. Bizler ise not tutma derdi ile bu hat�ralarda kalan anlar�, gerekti�i kadar hoca ile payla�am�yorduk.

3. S�n�f� ba�ar�l� notlar alarak geçti�im için bir gün görü�memiz s�ras�nda, tatilde tez konumu çal��may� önerdi. Bana mezuniyet tezi olarak “Rus Kaynaklar�na göre �eyh �amil ve Müridizm Hareketi” konusunu kendi eli ile bir kâ��da temel kaynaklar� da yazarak vermi�ti. Tez konum ile ilgili Rusça kaynaklar�n önemli bir k�sm�, Dil Tarih Co�rafya Fakültesi Kütüphanesi’nde idi. Tez, Ankara’da çal��ld� ve çok ba�ar�l� olarak hocam taraf�ndan 25.5.1966 tarihinde ‘kabul olunmu�tur’ yaz�s� ile imzaland�. Ö�rencisini tan�mak ister gibi sorular sorar, e�er ba�ar�l� bir ö�rencisi ise, her zaman yak�ndan ilgilenirdi.

1966 Y�l�, May�s ay� sonunda dersler tamamland� ve s�nav günleri yakla�t�. S�navlar yaz�l� ve ba�aranlar için sözlü olarak iki a�amada yap�l�yordu. Yaz�l� s�nav�m çok güzel geçmi�ti. Nitekim Tarih Bölümü’nün lo� koridorunda as�lan s�nav sonuçlar�nda neticeyi görünce çok sevinmi�tim. 3-4 Gün sonra sözlü s�nav� vard� ve hocan�n odas�nda yap�l�yordu. Ö�renciler 5 er ki�ilik guruplar halinde odas�na al�n�yor, masas�n�n kar��s�na s�ralanan sandalyelere s�ra ile oturuluyordu. Hoca en ba�ta oturandan ba�layarak ismini so-ruyor ve önündeki notlarla ilgili kâ��t-lara bak�yordu. Ben 2. sandalyede oturu-yordum, bana da ad�-m� soyad�m� sordu, ad�m� söyledikten k�sa bir süre sonra; “a, O sen misin” diye sanki hocaya ait olmayan gür bir ses ç�kt� !! Tabii olarak ben �a��rd�m, yaz�l� notum iyiydi ?Acaba benmi notumu yanl�� görmü�tüm ? Veya hocan�n önündeki ka��tlarda m� ? Bir kar��kl�k vard� ? Yerime sanki gömülerek, sessizce durumun ne �ekilde sonuçlanaca��n� dü�ünüyordum ki, ikinci ses yükseldi, “S�navda en iyi ka��t senindi, sen o kaynaklar� nereden buldun? Beni anlatmad��m ssssss�eyleride yazm��s�n?”

Bu defa ben kendinden emin bir �ekilde, konularda geçen kaynaklara kütüphanede bakarak, oradakileri de ö�renmeye çal��t�m cevab�n� verince, hoca babacan bir �ekilde gülümsedi ve “Senin imtihan�n tamam ba�ka soru sormayaca��m” dedi ve önündeki küçük not ka��d�na bir �eyler yazarak bana uzat�rken; “Bu bizim evin adresidir, yar�n sabah kahvalt�s�n� bizim evde yapmak üzere Nazmiye Han�mla birlikte sizi bekliyoruz”.

Yan�mda oturan arkada�lar�m�n �a�k�n bak��lar� aras�nda oda d��na ç�kt��mda imtihan sitresi içinde olan arkada�lar�m, “nas�l geçti ! Hangi sorular� soruyor ?” sözleri, bana sanki ziller çal�yor gibi geldi. Olay�n etkisi alt�nda kendi kendime kalmak ve bu sürprizin, benim gelece�im aç�s�ndan ne demek oldu�unu anlamak istiyordum, çal��man�n ba�ar�ya götürdü�ünü de ilk defa o an kendime kan�tlam�� oldum.

Sabah kap�lar�n�n zilini çald��mda, Nazmiye Han�m açarak beni içeriye buyur etti ve hoca ile tokala�arak bir yere oturdum. Tan��mal�, samimi, gelece�e ait dü�üncelerimi anlamaya yönelik kahvalt� sohbetlerinden sonra beni alt kattaki kütüphanesine indirdi. Osmanl�ca yaz�l� o güne kadar pek görmedi�im kitaplardan birkaç tanesini göstererek okumam� istedi. Arkas�ndan da elime verdi�i Rusça yaz�l� baz� kaynaklar� da okuyarak, ikinci testi de ba�ar�l� bir �ekilde geçince, bana gülerek bakt� ve “tamam” dedi. Birlikte oradaki masaya kar��l�kl� oturduk.

Türk Tarihi için yapt�klar�ndan ve bundan sonras� için yapmak istediklerinden söz ederek “bu mesle�e (Tarih) çok az talip oldu�unu, aksine binlerce y�ll�k Türk Tarihini iyi ö�renmemiz için yapmam�z gereken çok önemli çal��malara ve konu ile ilgilenecek gençlere ihtiyaç oldu�unu” uzun uzun anlatt�. Böyle bir çal��ma için birlikte çal��p çal��amayaca��m� sorunca, tarihi sevdi�imi, ailemin de iste�i ile doktora yapmak istedi�imi söyledim. Çok sevinerek “tamam bu i� olacak, ben uzun zamand�r Slavistik Kürsüsü (Rus Filolojisi) ⁽⁹⁾kurmaya çal��yorum, Rusça özel ders ald��n� da biliyorum. Bu sebeple seni oraya asistan olarak alaca��m, sen de kabul edermisin ?” Gerçekten �a�k�nl�k içindeydim, hiç dü�ünemeyece�im, benim için sürpriz geli�meleri bir biri arkas�na ya��yordum. “Bir dü�ün bu konu�malar� ailen ile de payla� ve Fakülteye gelerek neticeyi bana bildir” dedi.

Olumlu neticeyi hocama bildirdi�imde çok sevindi ve geli�melerin Dekanl�k ve Üniversite Senatosu karar� ile olaca��n�, bunun zamana ba�l� oldu�unu, bu arada odas�ndaki baz� Rusça kitaplar�n künye kayd�n� yapmam�, Rusçay� pratik olarak kaynaklarla kullanmam� ve her gün Rusça ve Osmanl�ca kitap okumam�, bilgilerimi geli�tirmemi tenbih etti.

Bu tür çal��ma ve hoca ile görü�meler devam etti. Bu arada birkaç ay sonra bir gün, ülke çap�nda aç�lan “Türkiye’nin Kaderine Sovyet Kom�ulu�unun Etkileri” isimli özel bir eser yar��mas�na kat�laca��m� söyledim ve ba�ar�lar diledi. Arada odas�nda Rusça kitaplar ile ilgilenirken, görü�melerimiz devam etti.

Bir yaz günü, yar��ma için haz�rlad��m eserin ikincilik kazand��n� haber verdi�imde gerçekten çok sevindi, beni tebrik etti. Bölümde aç�lmas� için y�llar önce Dekanl��a verdi�i projeye bir türlü cevap alamad��ndan yak�nd�, ba�ka kadro vermediklerinden benim için bir �ey yapamad��n� da tekrar anlatt�.

Yar��man�n neticesi radyo ve bas�n yolu ile kamuoyuna duyurulmu�tu. Bu geli�meden sonra beni, yeni yay�nlanmaya ba�layan “Belgelerle Türk Tarihi Dergisi” ilgilileri arad�lar ve kendileri ile çal��p çal��amayaca��m� sordular. Ben de hemen bu teklifi hocam ile payla�t�m. Benim için çok iyi olaca��n�, konunun tarih ile ilgili olmas�n�n da avantaj oldu�unu, kabul etmemi önerdi. O anda gözlerinde bir ��lt� hissettim, bu bana verdi�i sözü sonuçland�ramam�� olman�n, üzüntüsünü a�man�n rahatl�� idi.

Y�llar sonra, Bo�aziçi Üniversitesi’nde, �nk�lâp Tarihi Enstitüsü’nde hoca olarak e�itim görevime ba�lad��mda, hocam�n e�itim disiplinini uygulamaya çal��t�m. Özellikle her dersimde, Türk Tarihini bir bütün olarak, örnekler de vererek, konular�m� i�ledim. Ö�rencilerime tarihi olaylar� belge ve haritalar ile anlatmam ve sebep sonuç ili�kisi içinde geni� bir perspektiften vermem, onlar�n da ilgisini çekti.

Bir gün y�l sonu s�navlar�n�n neticesini ilan yerine asm�� ve enstitüde oturuyordum. Ö�renciler gruplar halinde notlar�na bakmaya geliyorlard�. Birden bire yüksek sesle söylenen bir cümle i�ittim. “Aaa, Yürüyen tarih de notlar�n� asm��...” Hocam� rahmetle and�m, konu�mam�n ba�l��na bu sebeple “Togan Hocan�n E�itim Disiplini” ad�n� verdim.

KAYNAKLAR

Prof. Dr. Zeki Velidi Togan, Hat�ralar. �stanbul 1969, s. 11-40.
Prof. Dr. Tuncer Baykara, Zeki Velidi Togan. Kültür Bakanl��, Ankara 1989, s. 56.
Prof. Dr. Zeki Velidi Togan, Tarihte Usul. �stanbul 1950, s. 18.
Togan ailesi, k�z� Prof. Dr. �senbike Togan ve o�lu Prof. Dr. Sübidey Togan, hocam�z�n yay�nlanm�� ve halen yay�nlanamam�� bütün eserlerini ve makalelerini yay�nlamak amac�yla çal��maktad�rlar.
Hat�ralar. s. 75.
Hat�ralar. s. 601.
Prof. Dr. Zeki Velidi Togan, Umumi Türk Tarihine Giri�. 2. Bask�, �stanbul 1970, s. 2.
Prof. Dr. Tuncer Baykara, Zeki Velidi Togan. s. 26-27.
Togan Hoca, Haziran 1949 tarihinde Fakülte Dekanl��na, Tarih bölümünün geli�mesi ile ilgili 3 ayr� enstitü kurulmas� gerekti�i konusunda bir proje vermi�ti. Onlardan biri de Slavistik Enstitüsü’nün kurulmas� ile ilgili idi.