Tweet    

Dr. Nejat Tarakçý

Jeopolitikçi ve Stratejist

ntarakci@gmail.com

Giriþ

2016 yýlý hem Suriye’deki iç savaþýn þiddetlendiði hem de IÞÝD ile mücadelenin hýzlandýðý bir yýl oldu. Suriye ve Irak topraklarýnda ABD, Ýngiltere ve Rusya baþta olmak üzere hem büyük güçlerin hem de Ýran, Türkiye ve Kürtler gibi yerel güçlerin doðrudan veya dolaylý karýþtýðý vekâlet savaþlarý yaþanmaktadýr. 2011’den bu yana bölgedeki insan kayýplarý ile alt yapýdaki onarýlamaz hasarlar Ýkinci Dünya Savaþý manzaralarýný hatýrlatmaktadýr. Mülteciler ise baþlý baþýna ayrý ve uzun soluklu bir sorun olarak kalacaktýr. 2003’te Irak’ta ABD’nin ateþlediði istikrarsýzlýk bombasýnýn fitili 2008’de patlamýþ ve çýkan yangýn sekiz yýldan bu yana devam etmektedir. Obama, görev süresi içinde Ortadoðu’daki istikrarsýzlýðý sona erdirmek için radikal ve sonuç alýcý stratejiler geliþtirememiþtir. Bu durum, bölgedeki sorunlarý daha karmaþýk ve kronik hale getirmiþtir. Yeni baþkan Trump’ýn yönetim ekibine bakýldýðýnda, ABD’nin sadece Ortadoðu’da deðil tüm dünyada, güvenlik ve ekonomik alanlarda radikal deðiþikliklere gidileceði söylenebilir. Bunun sonuçlarýný þimdiden kestirmek zor olsa da bazý temel noktalardaki beklenen deðiþiklikler, ya sorunlarý çözecek ya da dünya savaþýna gidecek daha karmaþýk sorun ve krizlere neden olabilecektir. Bunlar;

• Ortadoðu’da yeniden Ýran’ý hedef haline getirecek Ýsrail yanlýsý deðiþiklikler
  
•  Kudüs’ün Ýsrail’in yeni baþkenti yapýlmasý projesi
  
•  Rusya ile iþbirliði yaparak Suriye ve Ukrayna krizini çözecek deðiþiklikler
  
•  Kürt devletine yeþil ýþýk yakacak deðiþiklikler
  
•  NATO’nun yeniden ele alýnmasýna yönelik deðiþiklikler
  
•  Pasifik’te Tayvan’ý Çin’den koparmaya çalýþacak deðiþiklikler

Ortadoðu’da yeniden Ýran’ý hedef haline getirecek Ýsrail yanlýsý deðiþiklikler

Bu kapsamda yapýlmasý olasý en tehlikeli deðiþiklik, Ýran’la nükleer anlaþmanýn bozulmasýdýr. Nitekim ABD Kongresi Ýran’ýn anlaþmaya uymamasý halinde yaptýrýmlara devam edileceði yönündeki anlaþmayý Kasým 2016 sonunda 10 yýl süreyle uzattý.[1] Oysa BMGK’nin beþ daimi üyesi ve Almanya’nýn Ýran ile 2015 yýlýnda imzaladýðý anlaþma Ýran'ýn nükleer faaliyetlerini sýnýrlamayý kabul etmesi karþýlýðýnda yaptýrýmlarýn kaldýrýlmasýný içeriyordu.  Böylece hem Ýran’a olan enerji alanýndaki yaptýrýmlar devam edecek hem de ABD yönetimleri, istediði anda uydurma veya basit bir gerekçeyle Nükleer Anlaþmayý fesih yetkisine sahip olacaktýr. Ýran bu anlaþmaya þiddetle karþý çýktý ve bu kararý, uluslararasý anlaþmanýn ihlali olarak niteledi. Bu durum düzelmediði takdirde, 2017’de Ortadoðu’nun her yerinde gerilim ve krizin artacaðýný söylemek kehanet olmayacaktýr. Ýran-Batý iliþkilerinin bozulmasý, Ýran’la yakýn iþbirliði içinde olan Rusya’nýn da ABD arasýndaki iliþkilerini olumsuz yönde etkileyecektir.

Kudüs’ün Ýsrail’in yeni baþkenti yapýlmasý deðiþikliði

Ýkinci husus Kudüs’ün Ýsrail’in yeni baþkenti yapýlmasý projesidir. Yeni baþkan Trump, seçim kampanyasý süresince kendisine danýþmanlýk yapan 57 yaþýndaki Yahudi avukatý David Friedman'ý Ýsrail Büyükelçisi olarak görevlendireceðini açýkladý.[2] Friedman ise verdiði ilk demeçte Amerikan elçiliðinin Kudüs’e taþýnmasýndan mutluluk duyacaðýný belirtmiþtir. [3] ABD’nin elçiliðini Kudüs’e taþýmasý halinde bu davranýþ Batý dünyasý ve Ýsrail yanlýsý ülkelere yasal ve meþru bir yol açacaktýr. Böylece bütün din ve inançlarýn merkezi olarak kabul edilen Kudüs resmen Ýsrail topraðý olarak kabul edilecektir. Bu durum öncelikle Müslüman âlemi ile Ýsrail arasýndaki iliþkileri ciddi oranda bozacaktýr. Kadim Kudüs’ün müþterek bir inanç ve kültür merkezi olarak BM gözetim ve denetiminde kalmasý en uygun yolken, bu giriþim yeni düþmanlýk ve çatýþmalara yol açacaktýr. Nitekim Filistin tarafý bu davranýþýn barýþ sürecini baltalayacaðýný ve eðer ABD, elçiliðini Kudüs’e taþýrsa Ýsrail’i tanýmaktan vazgeçeceklerini açýkladý. [4]  New York Times, Friedman’ýn elçilik için iyi bir seçim olmadýðýný yazdý. Trump ise elçiliðin Kudüs’e taþýnacaðýný ancak zamanýn henüz belli olmadýðýný söyledi.[5]

Rusya ile iþbirliði yaparak Suriye ve Ukrayna krizini çözecek deðiþiklikler

Bu olasýlýk en iyi senaryodur. Böyle bir giriþim Trump ile Putin’in birlikte Nobel Barýþ ödülünü almasýna neden olabilir. ABD ve Rusya’nýn Avrupa ve Ortadoðu’daki sorunlarýn çözümü için yakýnlaþmasý, özellikle Ortadoðu’daki yeni siyasal yapýlanma için büyük fýrsatlar yaratabilir. Bunlardan en önemlisi mezhep esaslý politik monarþilerin daha demokratik siyasi ve sosyolojik yapýlara evirilmesine olan katkýlarý olacaktýr. Diðer yandan Ýran’ýn bölgedeki siyasi, mezhepsel ve askeri nüfuzunun azaltýlmasýna ve orta vadede sona erdirilmesi saðlanabilir. ABD, Batý ve Rusya’nýn azalacak askeri harcamalarý toplumsal refah için kaynak yaratabilir. Doðu Akdeniz’deki enerji kaynaklarýnýn ortaklaþa çýkarýlmasý, iþletilmesi ve pazarlanmasý imkâný doðabilir. Ýsrail- Filistin sorunu çözüme ulaþabilir. Batý’da her iki ülke de kazan kazan durumunu yaþarken, ABD Rusya yakýnlaþmasý, Pasifik ve Orta Asya bölgesinde Çin’in yalnýzlaþmasýna neden olabilir. Bu durumda ABD her iki bölgede de tek kazanan olabilir.

 Kürt devletine yeþil ýþýk yakacak deðiþiklikler

Bu senaryo Türkiye açýsýndan en kötü senaryodur. Obama’nýn sekiz yýldan bu yana Irak ve Suriye Kürtlerine destek vermesi Trump döneminde de sürecek midir? En önemli soru budur. Devlet politikasýnýn devamý prensibi içinde en azýndan 2017 Nisan ayýna kadar bu politikanýn devam edeceði beklenebilir. Trump’ýn Güvenlik Danýþmaný Michael Flynn’ýn, bölgede bir Kürt devletinin kurulacaðýný açýklamasý önemli bir göstergedir. Türkiye’nin 2008 yýlýndan itibaren Barzani bölgesi ile geliþtirdiði ekonomik iþbirliði nedeniyle sadece bu bölgede bir Kürt devletine yeþil ýþýk yakmasý düþünülebilir. Ancak Suriye Kürtleri için ayný þey Türkiye için stratejik bir tehdit anlamýndadýr. Ve mutlak bir savaþ nedeni olacaktýr. Barzani bölgesi baðýmsýz bir Kürt devletine dönüþürse, yýllardan beri PKK konusunda resmi bir muhatap bulamayan Türkiye için avantajlý bir durum ortaya çýkabilir. O zaman Barzani ya kendiliðinden PKK’yý topraklarýndan çýkarmak veya kendi içinde etkisiz býrakmaya mecbur kalacaktýr. Türkiye’nin diðer bir avantajý da Barzani bölgesindeki enerji projelerinde karþýlaþtýðý Irak merkezi hükümetinin engellemelerinden kurtulmasý olacaktýr. Trump yönetiminin bu konuda Türkiye ile iþbirliði yapmasý halinde, hem parçalanan Suriye’nin siyasi geleceðinin belirlenmesinde, hem de bölgedeki Rus etkisinin azaltýlmasýnda önemli kazançlarý olacaktýr.

  NATO’nun yeniden ele alýnmasýna yönelik deðiþiklikler

Trump, NATO ittifakýna baðlý kalacaðýný açýklamýþtýr. Ancak 2017 yýlý içinde, Rusya ile olan iliþkilerinin derecesine baðlý olarak,  NATO’nun gerek fonksiyonel gerekse mali yönleri ile ele alýnmasýný talep edebilir. Bu durumda ABD dýþýndaki NATO üyelerinin ittifakýn bütçesine katký oranlarý artabilir. Bu durumda, ekonomik ve siyasi kriz içindeki Avrupalý NATO üyelerinin bir kýsmý ittifaktan ayrýlmayý düþünebilir. NATO’nun geleceði hiç þüphesiz ABD Rusya iliþkilerinin nasýl þekilleneceðine baðlýdýr. Tehdit ortamý yerine güven ortamý geri gelirse askeri ittifaklarýn da zayýflamasý mümkün olacaktýr. Suriye krizi, Rusya’yý artýk bir Akdeniz ülkesi yapmýþtýr. Bu son derece radikal jeopolitik bir gerçektir. Bu durum NATO’nun ve ABD’nin yeni stratejik doktrinler geliþtirmesini dikte etmektedir. Soðuk Savaþ’ta NATO’nun kanat ülkesi Türkiye, bugün hala Rusya tehdidine göre yapýlanmayý sürdüren NATO’nun merkez ülkesi haline gelmiþtir. Buna raðmen ABD ve Batý son 6 yýldan bu yana Rusya’nýn Ortadoðu’daki varlýðýnýn nelere mal olabileceðinin farkýnda deðillerdir. Çünkü hala PKK ve cihatçý terörle mücadele eden Türkiye’ye karþý düþmanca politika ve askeri stratejiler izlemeyi sürdürmektedirler. Bu politika ile bindiði dalý kesen ABD ve Batý, Türkiye’yi Rusya ile her alanda stratejik ortaklýða doðru itmektedir. Trump yönetimince bu politikada radikal bir u dönüþü olmazsa, Türkiye’nin 2017 yýlý içinde NATO’nun askeri ve hatta siyasi kanadýndan çekilmesi gündeme gelebilir.

Pasifik’te Tayvan’ý Çin’den koparmaya çalýþacak deðiþiklikler

Trump’ýn göreve baþlamadan Tayvan’ýn baðýmsýzlýðý konusunda ümit vaat edecek konuþmalar yapmasý, Çin’in stratejik seviyede alarm durumuna geçmesine neden oldu. Çünkü ABD, 1970’li yýllardan bu yana Tayvan’ý Çin’in bir parçasý olarak kabul etmektedir. Diðer taraftan Çin’in aidiyeti tartýþmalý bazý adalar ve kayalýklar üzerindeki zorlayýcý faaliyetleri ABD ve müttefiklerini ciddi anlamda endiþelendirmektedir. Çin’in özellikle deniz gücünü hem sayýsal hem de kabiliyet olarak güçlendirmesi ABD’nin Ýkinci Dünya Savaþý’ndan beri bölgede tesis ettiði deniz üstünlüðünü tartýþmalý hale getirmiþtir. Diðer taraftan Çin’in bölgedeki ekonomik ve siyasi nüfuz alanýný askeri yönden sürekli güçlenerek geniþletme stratejisi meyvelerini vermeye baþlamýþtýr. 2107 yýlý içinde ABD’nin Çin ile olan iliþkileri esas olarak ekonomik alanda yoðunlaþacaktýr. Bu rekabetteki anlaþmazlýklar çözülemezse o zaman iki ülke arasýndaki iliþkiler askeri alanlara kayabilir. Bölgedeki güç denkleminde son yýllarda giderek olumlu yönde ilerleyen Çin- Japonya iliþkilerinin de etkisi büyük olacaktýr. Ýkinci Dünya Savaþý’ndan beri siyasi ve askeri yönden esir olarak nitelendirilebilecek seviyede vesayet altýnda olan Japonya’nýn Çin’le yakýnlaþmasý ABD, Hindistan ve Avustralya’nýn en büyük korkusudur

Türkiye’nin 2017 Yýlý

Türkiye’deki 15 Temmuz darbe teþebbüsü, hem iç sosyal dengeleri hem de dýþ iliþkileri büyük oranda etkilemiþtir. 2016’ýn en olumlu geliþmesi Rusya ile olan iliþkilerin düzelmesidir. Bu geliþme Türk ordusunun Fýrat Kalkaný Harekâtýna baþlamasýný saðlamýþtýr. Türk Ordusu ve Polisi dünyada hiçbir ülkenin yapamayacaðý kadar kýsa sürede PKK’yý þehirlerden ve meskûn mahallerden temizlemiþtir. Kýrsalda ve sýnýr ötesindeki mücadele de baþarýyla devam etmektedir. Diðer bir olumlu geliþme ise Ýsrail – Türkiye iliþkilerinin düzelmesi ve iþbirliði olanaklarýna kapý açýlmasýdýr. Türkiye güneyindeki savaþ haline ilave olarak Kýbrýs ve Ege’den de sýkýþtýrýlmak isteniyor. Kýbrýs görüþmeleri Rumlarýn baskýsý ile uluslararasý hale gelmek üzeredir. Türkiye ve Ýngiltere gibi eski garantörler yerine AB garantör yapýlmaya çalýþýlmaktadýr. KKTC’nin Türkiye için Trakya’dan farký yoktur. Trakya’yý kaybedersek Boðazlarý kaybederiz. KKTC’yi kaybedersek Doðu Akdeniz’i kaybederiz. Ýki gün önce 15 Aralýk günü 10 Yunan balýkçýsýnýn Kardak Adalarý civarýnda balýk tutmak istediði, hatta bazýlarýnýn adalara çýkma teþebbüsünde bulunduðu, Yunan sahil güvenlik botlarýnýn da Yunanlý balýkçýlara destek verdiði basýnda yer aldý. [6] Yunan hükümetinin haberi olmadan böylesine bir giriþimin baþlatýlmasý olasýlýðý son derece zayýftýr. Amaç, Kardak bölgesinde yeni bir kriz yaratarak çok yönlü siyasi ve askeri baðlantý içindeki Türkiye’yi zor durumda býrakmak, 2004’den beri uluslararasý hukuka aykýrý olarak iþgal ettiði adalarý meþrulaþtýrmak olabilir. Türkiye’nin haklý ve ulusal çýkarlarýna uygun stratejileri,  ABD ve AB’nin çýkarlarý ile örtüþmemektedir. Bu ülkeler, PKK baþta olmak üzere diðer Türkiye karþýtý örgütleri açýk veya örtülü þekilde desteklemeye devam ediyorlar. Ayrýca bir zamanlar Rusya’ya yapýldýðý gibi, uluslararasý finans mekanizmalarýný kullanarak Türkiye’yi baský altýna almak istiyorlar. Bu baðlamda Türkiye’nin sözde NATO müttefiklerinin PKK politika ve stratejileri deðiþmediði sürece, 2017’de de Türkiye – ABD ve Batý arasýndaki stratejik gerilimlerin devam edeceði söylenebilir. Türkiye karþýtý bu dolaylý stratejik giriþimlerin durdurulmasý nasýl saðlanabilir?  Kanaatimce öncelikle Ýç Cephe’nin güçlü tutulmasý gerekmektedir. Bunu saðlamak için siyasi partilerin, kamu ve özel kuruluþlarýn, saðduyulu vatandaþlarýn hükümetin politikasýna destek vermesi yetmeyebilir.

2017’de Türkiye için Öneriler

·         Oldukça zor geçmesi beklenen 2017 yýlý içinde Türkiye, sadece kendi gücüne güvenmeli, kendi ulusal çýkarlarýndan taviz vermemelidir. Dýþarýdan yapýlan her yönlendirmenin Türkiye’nin de ulusal çýkarýna uygun olmasý gerekir.  Öncelikle içerdeki PKK terörünü kontrol altýna alma stratejisine kararlýlýkla devam edilmelidir. En güçlü dýþ politikanýn halka dayanan politika olduðu gerçeðinden hareketle, Hükümetin TBMM’ni öne çýkaran þeffaf dýþ politikalar uygulamasý çok önemlidir.

·         Ýsrail ile iliþkilerin normalleþtirilmesi çok olumlu bir geliþmedir. Bu yýl Ýsrail’in karasularýndan çýkartýlacak doðal gaz rotasý Türkiye üzerinden olursa Türkiye çok avantajlý duruma geçecektir.

·         Türkiye PKK ile mücadelede Rusya ve Ýran’ý da sürece dâhil etmeye çalýþmalýdýr. Askeri þartlar uygun olduðunda baharla birlikte Kandil bölgesine kara harekâtý baþlatýlmasý düþünülmelidir.

·         Kýbrýs sorununda artýk 33 yýllýk KKTC’nin varlýðýný tartýþtýrmamak gerekiyor. Türkiye Kýbrýs görüþmelerine son vererek KKTC ile federal veya özerk yapýda siyasi bütünleþmeye gitmelidir.

·         Görüþmeleri askýya alan ancak PKK ve türevlerine doðrudan ve dolaylý siyasi ve lojistik destek veren AB hem BM’ler þikâyet edilmeli hem de ilgili ülkeler için Avrupa Ceza Mahkemesine suç duyurusunda bulunulmalýdýr. Gerekirse PKK’ya destek veren ülkeler ile siyasi iliþkiler askýya alýnmalýdýr.

·         NATO Türkiye açýsýndan iþlevini kaybetmiþ bir kuruluþtur. Kýrk yýlý aþkýn süredir Türkiye’ye Irak’tan kaynaklanan PKK terörünün bir tehdit olduðunu kabul etmemiþlerdir. Bu baðlamda Türkiye, en azýndan NATO’nun askeri kanadýndan çekilmeyi düþünmelidir.

·         Ýç Cephenin daha da güçlendirilmesi için, güvenlik sorunlarý çözülünceye kadar tüm siyasi partilerin görev alacaðý geçici bir hükümetin kurulmasý konusu düþünülmelidir.

·         Türkiye’nin yeni politikasý BAÐLANTISIZLIK olmalýdýr. Bu zamana kadar Türkiye’nin içinde bulunduðu çetin coðrafyada tarafsýz ve baðlantýsýz kalmanýn mümkün olmadýðý beynimize kazýndý. Ancak 2016’nýn jeopolitik kargaþa ortamýnýn þartlarý ve geleceðin belirsizliði ýþýðýnda Türkiye’nin barýþ ve huzur içinde olabileceði tek siyasi statü BAÐLANTISIZLIK olacaktýr. Bu konu tartýþýlmalýdýr.