BATI TÜRKİSTAN?DA UNUTULAN RUS KATLİAMI ?ÜRKÜN?
BATI TÜRKİSTAN’DA UNUTULAN RUS KATLİAMI “ÜRKÜN”
100 yıl önce, 1916 yılında Çarlık Orduları tarafından bugünkü Kırgızistan toprakları içinde çoğu silahsız olan yüzbinlerce insan acımasızca toplu olarak katledildi. Katliamdan kurtulabilenler ise Çin’e doğru kaçtı ve bu kaçış yolculuğunda, on binlercesi Tanrı Dağlarını geçerken soğuk, açlık ve susuzluktan öldü. Bu olay birçok başka katliamlara ve soykırımlara imza atan Sovyet Yönetimi tarafından gizlendi ve Türkistan halkının hafızasından silinmeye çalışıldı. “Ürkün” (büyük kaçış) olarak adlandırılan, büyük boyutlu bir yok etme saldırısı olan bu faciayı bir soykırım olarak nitelemek belki en doğrusu olur.
Katliamın boyutlarına yönelik farklı rakamlar olmakla beraber, Kırgızistan’ın kuzey bölümünde yaşayan halkın yarısına yakınının öldüğüne yönelik iddialar mevcuttur. Bruce Pannier bu sayının 100 binin çok üzerinde olduğunu ifade etmektedir.
Katliamın nedenini bölgedeki Kazak-Kırgız halkının Çarlık yönetimine isyan etmesi oluşturuyordu. İsyanın nedeni ise; bölge halkı erkeklerinin zorla Çarlık Ordusu’nda askere alınarak cepheye sevk edilmek istenmesiydi. Hükümet emrine göre; Türkistan’ın Sır Derya bölgesinden altmış bin, Semerkant bölgesinden otuz iki bin beş yüz, Fergana bölgesinden elli bir bin üç yüz, Yedi Su bölgesinden ise kırk üç bin kişi askere alınmıştır. Asker yasasının haziran ayında çıkması ve erkeklerin bu ayda askere alınması tarla işlerini de aksatmış ve zaten zorlukla yaşayan halk açlığa mahkûm edilmişti.
Bununla beraber aslında isyanın daha derin nedenleri vardı. Türkistan’a tam bir sömürge mantığıyla yaklaşan Çarlık yönetimi, Kırgız halkının topraklarının ve meralarının çoğuna ve en verimlilerine el koymuş ve buraya yerleştirilen Rus köylülere dağıtmıştı. 1916 yılında Türkistan’da genel halkın yüzde altısını oluşturan Ruslara en verimli toprakların yüzde 57,7’si verilmiş, halkın yüzde doksan dördünü oluşturan yerel halkın payına ise toprağın yüzde 42,3’ü kalmıştı.
Bölge halkı kasıtlı olarak açlık ve yoksulluğa mahkûm edilmişti. Zorla askere alma bardağı taşıran son damla olmuş; bu duruma dayanamayan halk isyan etmişti.
Tarih Profesörü ve “Ürkün” kitabı yazarı Tinçtigbeg Korotekin’in de aynı kanaatle şöyle demektedir: “Toprakları alınan ve Rus göçmenlere dağıtılan halk sonunda 1916 yılında isyan etti. İsyanın ana nedeni Türkistan bölgesinde erkeklerin I. Dünya Savaşı’nda Çarlık ordusu için savaşmak üzere askere alınmasıydı. İsyan tüm Türkistan’a yayıldı ve vahşice bastırıldı”
Bir bakıma bu isyan; Kırgız halkının ve onların nezdinde Türkistan’ın öncü bir milli mücadele hareketi olarak da adlandırılabilir.
Bruce Pannier (2 August 2006). "Kyrgyzstan: Victims Of 1916 'Urkun'
Tragedy Commemorated". RFE/RL.
DIYKANBAYEVA Mayramgül, 1916 YILINDAKİ KIRGIZ MİLLÎ MÜCADELESİ: ÜRKÜN, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 3/3 2014 s. 112-126, TÜRKİYE, s.116
2563 Görüntülenme Sayısı